เรือแข่งเมืองน่าน

ส่วนประกอบของเรือแข่งเมืองน่าน

โขนเรือ หรือ หัวโอ้เรือ

เป็นไม้แกะสลักรูปหัวพญานาค ซึ่งจะมีส่วนประกอบคือ หงอนหรือนอ และเขี้ยวที่ยาวยื่นออกมาจากริมปากทั้งสองข้าง อ้าปากโชว์เขี้ยวโง้งโผล่ออกมาตรงกลาง มีหู แก้ม ลูกตา จมูก ( หมกขี้หมก ) เขี้ยวแต เขี้ยวฟอง ( เขี้ยวธรรมดาภายในปาก ) อาจจะมีกระดิ่งแขวนเพื่อให้เกิดเสียงดังเวลาเรือแข่งแล่นในน้ำ ดวงตาทำด้วยลูกแก้วสีแดง ส่วนหัวจะประดับด้วยกระจกสี ส่วนลวดลายที่แกะสลักจะระบายด้วยสีแดง ดำ สลับด้วยสีเขียว สีทอง สีเหลือง และสีขาว ปลายคางจะประดับด้วยพู่ดอกไม้แห้งที่มีกระจกเงาเป็นส่วนประกอบซึ่งเวลา สะท้อนแสงแดดจะเกิดแสงวับวาวเป็นระยะ มองดูน่าเกรงขาม

กัญญาหัว โงนหัว หรือ แก๋นคอ

เป็นส่วนหัวตั้งแต่คอเรือแข่งจนถึงช่วงบริเวณช่วงต่อ ลำเรือแข่ง จะทำด้วยไม้เนื้ออ่อนซึ่งจะทำให้มีน้ำหนักเบามีลักษณะงอนโค้งรูปสามเหลี่ยม มุมแหลมเขียนลวดลายไทยเป็นลักษณะลายพื้นเมืองน่าน หรือลายกนก ลายเครือเถา ลายประจำยาม หรือลายเปลว โดยมากมักใช้สีแดงเป็นสีพื้นของการผูกลวดลาย การตกแต่งเส้นหรือขอบของลวดลายจะใช้สีเขียว สีแดง สีทอง สีดำ การตกแต่งทับเส้น หรือขอบของลวดลายจะใช้สีสลับกันเช่น สีแดง สีดำ หรือ สีที่มองดูแล้วเด่นสง่ม

กัญญาท้าย โงนหาง หรือ แก๋นท้าย

เป็นส่วนท้ายเรือแข่งซึ่งต่อจากลำเรือ งอนโค้งไปถึงหางวรรณ ลักษณะเหมือนกัญญาหัว หรือ โงนหัว จะแตกต่างตรงที่ส่วนปลายหางจะมีการนำหางวรรณ ซึ่งเป็นไม้แกะสลักเป็นรูปเครือเถาวัลย์มาสวมใส่และส่วนปลายหางวรรณจะนำตุง ไส้หมู หรือหางสนุก ซึ่งทำจากกระดาษสี ดอกไม้แห้งยาวพลิ้วมาติด ทำให้เวลาเรือแข่งแล่นในน้ำจะพลิ้วปลิวตามลมมองดูสวยงาม สมัยก่อนท้ายเรือแข่งจะมีความแข็งแรงมากโดยที่นายท้ายเรือแข่งสามารถขึ้นไป ยืนและขย่มเรือแข่งเพื่อให้เรือแข่งไหวเอนเสือกไปตามลำน้ำมองดูไกลๆ คล้ายพญานาคกำลังเล่นน้ำ

กัญญาท้าย โงนหาง หรือ แก๋นท้าย

เป็นส่วนท้ายสุดต่อออกมาจากกัญญาท้าย เป็นไม้แผ่นแกะสลัก

เมื่อนำส่วนหัวและหางเรือมาประกอบเข้ากับตัวเรือเรียบ ร้อยแล้วเรียกว่า “กระทายหัว – กระทายท้าย” โดยมีสลักยึดระหว่างหัวและท้ายกับลำตัวเรือแข่ง เรียกว่า “เดือยหางเหย์” แล้วอุดรอยต่อและรอยรั่วของเรือแข่งด้วยขี้ขะย้า หรือใช้น้ำมันเคลือบทาผิดเพื่อป้องกันการรั่วซึม หลังจากนั้นจะนำไปเขียนลวดลายข้างลำเรือแข่งทั้งลำ

ลวดลายบนลำเรือแข่งแบบดั้งเดิม นิยมใช้สี ๔ สี คือ สีแดง สีดำ สีเหลือง และ สีขาว ลวดลายที่ใช้เขียนมีหลายแบบ เช่น ลายดอก อาทิ ดอกผักแว่น ดอกฝ้าย ดอกแก้ว ( ดอกลำดวน ) ลายเถาวัลย์ ลายกนก ลายก้านต่อ ลายเปลว ลายประจำยาม เรือแข่งแต่ละลำจะมีลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์ของตนเองขึ้นอยู่กับภูมิปัญญาของ แต่ละชุมชน